عضو هيات علمي گروه مطالعات اجتماعي دفتر تاليف كتاب هاي درسي گفت: مهم اين است كه دانش آموزان با مطالعه و كاوش در تاريخ، زمينه ها و ريشه هاي تداوم تاريخي خود را بشناسند تا تاريخ برايشان معنادار شود.
به گزارش تيزلند،به نقل از خبرنگار آموزش و پرورش خبرگزاري فارس، دكتر عباس پرتوي مقدم عضو هيات علمي گروه مطالعات اجتماعي دفتر تاليف كتاب‌هاي درسي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي است؛ وي داراي دانشنامه دكتري تاريخ ايران اسلامي از دانشگاه شهيد بهشتي است.
دكتر پرتوي مقدم تا سال 1387 در دبيرستان‌هاي تهران مشغول به تدريس درس تاريخ بوده و پس از آن تا كنون در گروه برنامه‌ريزي و تاليف تاريخ دفتر تاليف كتاب‌هاي درسي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي درسي مشغول فعاليت است.
* كتاب جديد تاريخ در دوره متوسطه اول همراه با اجتماعي و جغرافيا با عنوان مطالعات اجتماعي
عضو هيات علمي گروه مطالعات اجتماعي دفتر تاليف كتاب‌هاي درسي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي گفت: در نظام آموزشي گذشته در دوره راهنمايي تحصيلي (متوسطه اول كنوني) درس تاريخ به صورت برنامه و كتاب درسي مستقل ارائه مي‌شد ولي در نظام جديد آموزشي، اين درس به همراه اجتماعي و جغرافيا در كتابي تحت عنوان مطالعات اجتماعي تجميع شده است؛ در حقيقت تجميع سطحي از تلفيق به شمار مي‌رود.
وي افزود: در چارچوب برنامه درسي مطالعات اجتماعي، رويكرد، اهداف و انتظارات بخش تاريخ نسبت به كتاب سابق به طور چشمگيري تغيير كرده كرده است.
* نگاه جامع و متعادل به تاريخ در حوزه مطالعات اجتماعي
پرتوي مقدم ادامه داد: برنامه درسي مطالعات اجتماعي نگاهي متعادل و متوازن به تاريخ دارد و يادگيري و آموزش تاريخ را محدود به تاريخ سياسي و محصور در رويدادها و تحولات مربوط به حوزه قدرت سياسي و رفتار و عملكرد زمامداران و حاكمان نمي‌كند؛ بلكه به وجوه مختلف و متفاوت تاريخي يعني حوزه‌ها و ابعاد اجتماعي، فرهنگي، هنري و اقتصادي نيز در پيوند و ارتباط با تحولات سياسي و نظامي، توجه و اعتناي ويژه‌اي دارد.
وي با بيان اينكه در واقع برنامه درسي جديد، نگاه علمي و جامع‌تري نسبت به تاريخ و گذشته دارد، افزود: زيرا نگاه تك بعدي به تاريخ و تقليل آن به حوزه سياست را مانع شناخت درست حتي همان حوزه سياسي مي‌شمارد، چرا كه ابعاد و حوزه‌هاي مختلف تاريخ سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي در ارتباط و پيوندي ناگسستني با هم عمل مي‌كنند و تاثير و تاثر متقابل بر يكديگر مي‌گذارند؛ بنابراين، بخش تاريخ كتاب مطالعات اجتماعي پايه‌هاي هفتم، هشتم و نهم، با چنين نگاه و رويكردي تاليف شده است.
* دوره‌هاي تاريخي در كتب درسي تغيير نكرده است
عضو هيات علمي گروه مطالعات اجتماعي دفتر تاليف كتاب‌هاي درسي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي اظهار داشت: بخش تاريخ كتاب مطالعات اجتماعي پايه‌هاي هفتم، هشتم و نهم از حيث كرونولوژي (زمان‌بندي تاريخي) با كتاب تاريخ پايه‌هاي اول تا سوم مقطع راهنمايي تغييري نداشته است. يعني در پايه هفتم دانش‌آموزان به مطالعه و كاوش در دوره باستان مي‌پردازند و در پايه هشتم تاريخ صدر اسلام و تحولات تاريخ ايران از ورود اسلام تا پايان حكومت تيموريان را مي‌خوانند.
وي ادامه داد: محتواي تاريخي پايه نهم كتاب مطالعات اجتماعي همچون كتاب تاريخ سوم راهنمايي سابق، اختصاص به رويدادها و تحولات مهم و سرنوشت‌ساز تاريخ ايران از تشكيل حكومت صفوي در ابتداي قرن دهم هجري قمري تا رحلت امام خميني (ره) دارد.
* تغيير در رويكرد آموزش و يادگيري تاريخ/ كاوشگري و فعاليت‌محوري جايگزين انتقال گزاره هاي تاريخي و حافظه محوري
پرتوي مقدم با بيان اينكه برنامه درسي مطالعات اجتماعي در موضوع آموزش و يادگيري - ياددهي تاريخ، بر فعاليت و كاوشگري توجه و تاكيد خاصي دارد، افزود: اين برنامه صرفاً در پي آن نيست كه ذهن دانش‌آموز را انباشته از مجموعه‌اي از مفاهيم، گزاره‌ها و داده‌هاي تاريخي مانند سلسله وقايع و رويدادها، اسامي شخصيت‌ها، مكان‌ها، رقم سال‌ها و غيره سازد بلكه به دنبال آن است كه از طريق محتواي آموزشي، شرايط و فرصت‌هايي را فراهم آورد كه يادگيرندگان با انجام فعاليت و كاوشي از قبيل گردآوري و بررسي شواهد و مدارك، مذاكره و مباحثه و ... ) در سطح و اندازه خود به تفكر و تامل در گذشته و ميراث تاريخي جامعه و كشور خود همت كنند.
وي توضيح داد: به عبارتي ديگر در برنامه درسي مطالعات اجتماعي گزاره‌ها و داده‌ها تاريخي هدف تلقي نمي‌شوند، بلكه ابزار و بهانه‌اي براي يادگيري و رشد و تربيت اجتماعي و سياسي شناخته مي‌شوند.
* هدف اصلي درس تاريخ كمك به فرايند بازيابي هويت ملي، فرهنگي و اجتماعي دانش‌آموز است
پرتوي مقدم گفت: يكي از اهداف مهم درس تاريخ اين است كه به فرايند بازيابي هويت ملي و فرهنگي و اجتماعي دانش‌آموز كمك كند چرا كه هويت فردي و جمعي مردمان و جوامع مختلف در طول تاريخ شكل مي‌گيرد و قوام مي يابد و آموزش تاريخ بايد به صورتي باشد كه نقش موثر و سازنده‌اي در هويت‌يابي و هويت‌بخشي فراگيران ايفا نمايد.
* آيا در برنامه درسي مطالعات اجتماعي، تاريخ كمرنگ شده است؟
عضو هيات علمي گروه مطالعات اجتماعي دفتر تاليف كتاب‌هاي درسي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي ادامه داد: با تجميع درس‌هاي سه‌گانه تاريخ، جغرافيا و علوم اجتماعي در كتاب مطالعات اجتماعي، زمان و ساعت تدريس هفتگي اين دروس، يعني سه جلسه 60 دقيقه‌اي در هفته، نيز تجميع شده و هيچگونه تغييري نداشته است، اما حجم محتوا (تعداد صفحه‌ها) در مجموع نسبت به كتاب‌هاي سه‌گانه دوره راهنمايي سابق، تا حدود قابل توجهي كاهش يافته است.
وي اضافه كرد: با اين حال برخي از دبيران محترم مطالعات اجتماعي از حجم زياد كتاب گلايه دارند اما لازم است به اين نكته توجه داشت كه بخش زيادي از حجم كتاب درسي مطالعات اجتماعي را نمودارها، جداول، تصاوير و نقشه‌ها تشكيل مي‌دهند و حجم نوشتاري كتاب نسبت به كتاب‌هاي سابق خيلي كمتر شده است.
پرتوي مقدم افزود: اين نكته هم لازم به توضيح است كه كميت و حجم محتواي كتاب‌هاي درسي به تنهايي نمي‌تواند، دليلي بر كمرنگ يا پررنگ بودن مواد درسي خاصي باشد؛ چرا كه شيوه طراحي و ساماندهي محتواي آموزشي، نقش و اثربخشي زيادي بر كيفيت آموزش و يادگيري دارد. با اين حال در برنامه درسي جديد دقت و توجه شده است كه حجم محتواي آموزشي نسبت متعادل و مناسبي با ظرفيت ذهني دانش‌آموزان و زمان تدريس هفتگي داشته باشد.
* تصاوير تاريخي كتاب مطالعات اجتماعي جنبه تزئيني ندارد
عضو هيات علمي گروه مطالعات اجتماعي دفتر تاليف كتاب‌هاي درسي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي گفت: با توجه به اينكه رويكرد كتاب مطالعات اجتماعي رويكرد كاوشي است، به ابزارها و رسانه‌هاي ديداري و بصري مانند نقشه‌ها، تصاوير و نمودارها توجه دارد.
وي تصريح كرد: تصاوير در اين كتاب صرفاً جنبه تزئيني ندارند و هر كدام از آنها دستمايه يك فعاليتي قرار گرفته‌اند تا دانش‌آموزان از طريق آنها به نگرش و يا درك و دريافتي علمي برسند.
* مسئله و مشكل، حجم كتاب‌هاي درسي است يا شيوه‌هاي ارزشيابي و سنجش؟
پرتوي مقدم با بيان اينكه بخش عمده‌اي از انتقاداتي كه به حجم زياد كتاب‌هاي درسي مي‌شود، ناشي از مشكلات و كاستي‌هاي شيوه ارزشيابي و سنجش است، اظهار داشت: در نظام سنجش و ارزشيابي مبتني بر حافظه محوري و جزئي نگري است كه حجم محتواي آموزشي تبديل به يك معضل و مشكل اساسي مي‌شود؛ زيرا در اين شكل از ارزشيابي و سنجش، فرض بر آن است كه فراگيران الزام و اجبار دارند كه تمامي واژه‌ها، عبارت‌ها و جمله‌هاي كتاب درسي را عيناً با همان نظم و ترتيبي كه در كتاب درج شده‌اند به صورت شفاهي يا كتبي به دبير خود بازخورد دهند. اين شكل از ارزشيابي و سنجش علاوه بر آنكه هيچ نسبتي با تربيت، رشد و خلاقيت ندارد، لذت و شوق يادگيري را در وجود فراگيران از بين مي‌برد و موجب افزايش اضطراب و استرس در آنها مي‌شود و نهايتاً محدوديت موانعي را در مسير آموزشي ايجاد مي‌كند.
وي توضيح داد: به باور بنده اصلاح شيوه و روش‌هاي سنجش و ارزشيابي حافظه‌محور، ضرورت و گامي بزرگ و اساسي در مسير تحول نظام آموزشي به شمار مي‌رود كه پيامدهاي آن، قرار گرفتن آموزش و يادگيري در مسير رشد و تربيت و برداشتن فشار از دوش برنامه‌ريزان و مولفان كتاب‌هاي درسي براي كاهش پياپي محتواي آموزشي است.
عضو هيات علمي گروه مطالعات اجتماعي دفتر تاليف كتاب‌هاي درسي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي ادامه داد: اگر تلقي ما از ارزشيابي، فقط سنجش و آزمودن ميزان محفوظات و حجم انباشت ذهني يادگيرندگان باشد، پس با اين حساب تكليف درك، استدلال، تفسير، قضاوت و خلاقيت چه مي‌شود؟ اگر قرار باشد دانش‌آموزان دقيقاً واژه به واژه و سطر به سطر كتاب درسي را به طور موقت تا لحظه امتحان، به خاطر بسپارند و سپس به سرعت بخش عمده آن را فراموش كنند، پس تكليف اهداف و انتظاراتي كه براي اين حوزه يادگيري معين شده، يعني هويت‌جويي، بينش تاريخي، عبرت‌آموزي، درك و فهم مسائل و چالش‌هاي سياسي و اجتماعي و اقتصادي حال و خيلي هدف‌هاي ديگر چه مي‌شود؟
وي با اشاره به اينكه برنامه درسي مطالعات اجتماعي در پي آن است كه ارزشيابي منحصر به آزمون‌هاي پاياني و محدود به سنجش ميزان محفوظات دانش‌آموزان نشود ، افزود: يعني بر ارزشيابي مستمر و فعاليت‌محور در طول سال تحصيلي تاكيد و توجه خاص دارد و تصريح مي‌كند كه نمره پاياني فراگيران بايد برآيند فعاليت و تلاش‌هاي آنها حتي علاقه و تمايل نشان دادنشان در طي سال تحصيلي باشد.
پرتوي مقدم با بيان اينكه من همواره در جلسات مختلفي كه با همكاران دبيرمان داريم از آنان خواهش مي‌كنم كه در حوزه ارزشيابي از سخت‌گيري و دقت انگاري و حافظه‌سنجي صعب، پرهيز كنند، ادامه داد: در واقع منطق و فلسفه وجودي اين درس در برنامه درسي اين بوده كه فرزندان اين مرز و بوم را به ميهن و آب و خاك خود علاقه‌مند سازد و آنان را با گذشته جامعه خويش آشنا كند.
وي اضافه كرد: در شرايطي كه خريد و مطالعه كتاب در كشور ما، شرايط چندان مناسبي ندارد، مشاهده مي‌شود كه كتاب‌هاي تاريخي بعد از كتاب‌هاي ادبي مورد توجه و استقبال هستند و ملاحظه مي‌گردد كه سريال‌هاي تاريخي به شدت مورد استقبال مردم قرار مي‌گيرند؛ بنابراين، ايرانيان خصلتاً نسبت به تاريخ علاقه و توجه دارند و نبايد در حوزه آموزش تاريخ كاري انجام داد كه موجب بي‌رغبتي و يا دل‌زدگي دانش‌آموزان به تاريخ و تاريخ‌خواني شود؛ بلكه بالعكس برنامه و كتاب درسي تاريخ و مطالعات اجتماعي بايد شرايطي را ايجاد كند كه فراگيران به شكل مادام‌العمر، ترغيب و علاقه‌مند به مطالعه و كاوش تاريخ گردند.
* سرنوشت سلسله‌هاي شاهنشاهي از كتاب‌هاي تاريخي
پرتوي مقدم گفت: اول اشاره كنم به شايعه بي‌پايه و نادرستي كه چند سال پيش دامنگير شد و مدت‌ها اذهان عمومي را متوجه خود كرد. اگر قرار باشد تغييري در متن و محتواي كتاب‌هاي درسي انجام شود، لاجرم بايد از مسير گروه‌هاي درسي در دفتر تاليف صورت گيرد؛ بنده تا اين لحظه كه خدمت شما هستم، هيچ‌گاه به صراحت يا تلويحاً، كتبي يا شفاهي از مسئولي در دفتر تاليف كتاب‌هاي درسي، سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي و يا وزارتخانه آموزش و پرورش، مطلبي در باب حذف شاهان يا سلسله‌هاي شاهي نشنيده و نخوانده‌ام.
وي افزود: اصلا چنين بحثي نبوده و نخواهد بود؛ چراكه هيچگونه مبناي علمي، آموزشي و تربيتي ندارد. از حيث علمي و آموزشي معنا ندارد كه يك بخشي از تاريخ ناديده گرفته شود.
* اعتقاد داريم كه تاريخ به صورت يك‌بُعدي شناخته نمي‌شود
عضو هيات علمي گروه مطالعات اجتماعي دفتر تاليف كتاب‌هاي درسي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي اظهار داشت: اين موضوع و مبحث كه نبايد علم تاريخ و مطالعه تاريخ را منحصر به يك حوزه و يك بُعد از تاريخ كرد، مسئله‌اي است كه سال‌ها در حوزه كارشناسي، جلسات و پژوهش‌ها، مورد و توجه و بحث بوده است. يكي از انتقاداتي كه همواره به كتاب‌هاي درسي تاريخ وارد شده، اين بوده كه چرا عمده محتواي آنها منحصر به تاريخ سياسي است و چرا به تاريخ اجتماعي و تاريخ فرهنگ كم‌توجهي شده و چرا تاريخ اقتصادي در كتاب‌هاي درسي مغفول مانده است.
وي ادامه داد: به نظر بنده اين ايراد بر كتاب‌هاي درسي تاريخ وارد است؛ از اين رو در طراحي برنامه‌ها و توليد محتواي جديد تلاش مي‌شود كه تعادل و توازني منطقي و معقول در حوزه تاريخ سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي ايجاد شود تا موقعيت و فرصت مطلوبي براي دانش‌آموزان فراهم آيد كه درك بهتري از گذشته‌اش پيدا كنند.
* به دانش‌آموزانم مي گفتم كتاب درسي تاريخ وحي مُنزل نيست
پرتوي مقدم گفت: من هنگامي كه سر كلاس مي‌رفتم در اولين جلسه كلاس، به دانش‌آموزان مي‌گفتم «بچه‌ها كتاب تاريخ وحي مُنزل نيست كه كلمات و عبارت‌هاي آن تقدس داشته باشند و قابل نقد و چون و چرا نباشند، اين كتاب را يكي مانند من نوشته است بنابراين اينگونه نگاه نكنيد هر آنچه نوشته شده است همين است و غير از اين نيست. بنابراين اين كتاب و صحبت‌هاي بنده، جاي نقد و انتقاد دارد».
وي با بيان اينكه بنده دانش‌آموزان را همواره تشويق مي‌كردم كه با استدلالي اگرچه ساده و ابتدايي، نوشته‌هاي كتاب درسي و سخنان من را نقد كنند و بخشي از نمره ارزشيابي مستمر را به اين كار اختصاص مي‌دادم، افزود: تمام تلاشم بر آن بود كه دانش‌آموزان ارتباط و پيوند رويدادهاي مهم تاريخي را درك كنند. در واقع سعي مي‌كردم به جاي آنكه فراگيران را تشويق و اجبار كنم كه حجم بيشتر و بيشتري از واژه ها و جمله‌هاي كتاب را به خاطر بسپارند، زمينه و موقعيتي فراهم بياورم كه اندكي در چرايي و نتايج رويدادها و تحولات مهم و سرنوشت‌ساز تاريخي تامل و تفكر كنند و بينديشند كه اين رويدادها چرا و چگونه اتفاق افتاده است و پيامد آنها چيست؟ از طريق درك و فهم روابط علي و معلولي پديده‌هاي تاريخي است كه گذشته با حال و آينده پيوند مي‌خورد و يادگيري تاريخ معنادار مي‌شود.
عضو هيات علمي گروه مطالعات اجتماعي دفتر تاليف كتاب‌هاي درسي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي در پاسخ به اين پرسش كه «آيا شما دانش‌آموزي داشتيد كه تجديد شده باشد؟»، گفت: نمي توانم بگويم تجديدي نداشته‌ام، اما خيلي كم بوده است. تا آنجا كه امكان‌پذير بوده است مجموعه فعاليت‌ها و تلاش‌هاي دانش‌آموز در طول سال تحصيلي را در نظر مي‌گرفته‌ام و ارزشيابي مي‌كردم. البته طبيعي است كه برخي از دانش‌آموزان در مجموع از شرايط و وضعيت مطلوب و مناسبي برخوردار نباشند.
وي در پاسخ به اين پرسش كه «براي شيرين شدن درس تاريخ چه كرديد؟» بيان داشت: اگر طراحي آموزشي يعني مجموعه محتوا و اجرا به شكلي باشد كه شرايط و موقعيت‌هاي متنوعي را براي يادگيري و برقراري ارتباط ميان محتواي يادگيري با زندگي متربيان فراهم آورد، قائدتاً آموزش و تربيت براي متعلمان جذاب و خوشايند مي‌شود اما اگر اين اتفاق نيفتد و متربي نتواند با محتوا و آموزش پيوند برقرار كند و يا به عبارتي محتوا و روش‌هاي اجراي براي او معنادار و مسئله زندگي نباشد، انگيزه‌هايش كم و كمتر مي‌شود و از بين مي‌رود.
عضو هيات علمي گروه مطالعات اجتماعي دفتر تاليف كتاب‌هاي درسي سازمان پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي تصريح كرد: از سوي ديگر شرايط، توانايي و علايق دانش‌آموزان يكسان نيست و بايد تفاوت دانش‌آموزان را در درس‌ها و حوزه‌هاي مختلف مدنظر قرار داد و نمي‌توان توقع داشت كه تمام دانش‌آموزان در يك سطح و اندازه علاقه نشان بدهند و به يك ميزان در فرايند يادگيري- ياددهي فعاليت و مشاركت كنند.
وي ادامه داد: در بخش تاريخ كتاب مطالعات اجتماعي تلاش شده است تا با انتخاب محتواي متنوع و جذاب و طراحي فعاليت‌هاي مختلف در سرتاسر فصول و درس‌ها و نيز گزينش و درج تصاوير، نقشه‌ها و نمودارهاي تاريخي، موقعيت‌هايي فراهم آيد كه دانش‌آموزان با علاقه‌مندي درگير فرايند آموزش و يادگيري تاريخ شوند و صرفاً عنصري منفعل در كلاس درس نباشند.
*بسته آموزشي
پرتوي مقدم با اشاره به بسته آموزشي درس تاريخ گفت: بسته آموزشي فراتر از كتاب درسي است و مجموعه‌اي از محتوايي است كه در قالب و شكل‌هاي مختلف به دبيراندانش‌آموزان ارائه مي‌شود و در قالب سي‌دي به دانش‌آموزان ارائه مي‌شود.
وي افزود: اطلاعات جانبي ديگر هم براي دانش‌افزايي دبير و دانش‌آموزان در قالب نرم‌افزارها و فايل‌هاي مختلف ارائه مي‌شود و مجموعه اينها كمك مي‌كند كه يادگيري و آموزش تاريخ عمق و غناي بيشتري داشته باشد.
پرتوي مقدم در پاسخ به اين پرسش كه «كدام بخش تاريخ كتاب مطالعات اجتماعي پايه نهم براي شما جذاب‌تر است؟» گفت: به نظرم همه تاريخ جذاب است. تاريخ را نبايد و نمي‌توان به صورت اجزا و عناصر منفصل و مجزا از هم ديد. تاريخ خاصيت و ماهيتي سيال و فرايندي دارد يعني همانند رودخانه‌اي است در حال حركت است؛ گاه اين رود شتاب و سرعت مي‌گيرد و گاه از سرعت و شتاب آن كاسته مي‌شود. با اين حال به تاريخ اجتماعي و تاريخ فرهنگ علاقه بيشتري دارم و به نظرم مي‌رسد كه فرهنگ لايه‌هاي زيرين و بنيادي هويت تاريخي ايرانيان را مي‌سازد.
وي اضافه كرد: فرهنگ ايراني ـ اسلامي نقش مهم و موثري در تداوم و تحول و پويايي تاريخي انسان و جامعه ايراني، آن هم در كوران فراز و فرودهاي بزرگ سياسي و نظامي داشته است. بر پايه پژوهشي كه صورت گرفته، ايرانيان نزديك به 1200 جنگ را پشت سر گذاشته‌اند؛ در حالي كه برخي اقوام و جوامع با چند جنگ از صحنه تاريخ محو شدند و الان اسمي از آنها باقي نمانده است. مهم اين است كه دانش‌آموزان با مطالعه و كاوش در تاريخ، زمينه‌ها و ريشه‌هاي تداوم تاريخي خود را بشناسند تا تاريخ برايشان معنا دار شود و در پي پاسخ به اين چند پرسش اساسي باشند: كِه بوده‌اند، و از كجا آمده‌اند و چگونه آمده‌اند و الان در كجا قراردارند؟
منبع دريافت اين مطلب : خبرگزاري فارس