افعال لازم و متعدي

فعل لازم: فعلي كه بدون مفعول معني جمله را تمام كند و يا مفعول نياز نداشته باشد:

  سعيد آمد.

  سيب از درخت افتاد.

  بچه ها در كلاس سر جاي خود نشستند.

فعل متعدي: فعلي كه بي مفعول معني جمله را تمام نمي كند و يا مفعول نياز داشته باشد:

  سعيد كتاب را آورد.   سعيد آورد ( سعيد چه چيز را آورد؟)

  نسرين نامه را نوشت. نسرين نامه نوشت.  را نشانه مفعول است كه مي توان حذف شود.

  كشاورزان گندم را كاشتند

گفتيم فعلي كه بي مفعول ، معني جمله را تمام نمي كند ، به عبارت ديگر فعلي كه به مفعول نياز دارد تا معني خود را كامل كند و از فاعل به مفعول برسد فعل متعدي يا گذرا ناميده مي شود .

مانند : مريم غذا را آورد .

در جمله بالا مفعول وجود دارد و اگر مفعول ( غذا ) يا نشانه مفعول ( را ) را از جمله حذف كنيم ، جمله ما معني كامل خود را از دست مي دهد .

وقتي مي گوئيم مريم آورد . شنونده مي پرسد : مريم چه چيزي را آورد ؟

بعضي از فعلها هم به صورت لازم و هم به صورت متعدي به كار مي روند .

مانند :

باران باريد. (لازم)  / كودك از ديده اشك باريد. (متعدّي)

  آب ريخت. (لازم)  /  او آبرا به زمين ريخت. (متعدّي)

باريد در جمله اول ما لازم ( ناگذر ) است و در جمله دوم ما متعدي ( گذرا ) است .

به ( باريد ) و اينگونه فعلها ، فعلهاي دو وجهي يا دوگانه ( ذو وجهين ) مي گوئيم . اگر به بن مضارع بعضي از فعلها اندن يا انيدن اضافه كنيم فعل به متعدي تبديل مي شود .

مانند :

لرز ( بن مضارع از لرزيدن ) + اندن = لرزاندن

لرز ( بن مضارع از لرزاندن ) + انيدن = لرزانيدن

...

فعل متعدي را مي توانيم به اين ترتنيب دوباره متعدي كنيم كه در اين صورت فعل به متتم تازه احتياج خواهد داشت . به عبارت ديگر فعل هم متمم و هم مفعول خواهد گرفت و بدون مفعول و متمم معني آن كامل نخواهد شد .

مانند :

مادر غذا را به كودك خورانيد

مادر غذا را به كودك خوراند .

در جمله هاي بالا غذا ( مفعول ) است و  كودك ( متمم ) است .به اين نوع فعل كه دوباره متمم شده است فعل سببي مي گوئيم .

بعضي از فعلهاي متعدي بدون اينكه دوباره با اندن متعدي شده باشند ، علاوه بر مفعول به متمم نيز احتياج دارند .

مانند :

علي كتاب را به حسن داد .

بعضي از فعلهاي متعدي ، مانند فعلهاي دو وجهي به دو صورت به كار مي روند يك بار فقط مفعول مي گيرند و يك بار هم مفعول و هم متمم مي گيرند .

مانند :

شاگرد درس را ياد گرفت . ( در اين جمله فعل فقط مفعول دارد . )

معلم درس را به شاگرد ياد داد . ( در اين جمله فعل هم مفعول و هم متمم دارد . )

همه فعلها چه لازم و چه متعدي ممكن است يك يا چند متمم داشته باشند . به مثالهاي زير توجه كنيد :

علي رفت . ( فعل لازم ، بدون متمم )

علي به مدرسه رفت . ( فعل لازم ، يك متمم )

علي با تاكسي به مدرسه رفت . ( فعل لازم ، دو متمم )

احمد خواهرش را برد . ( فعل متعدي ، بدون متمم )

احمد خواهرش را از خانه با اتوبوس به مدرسه برد . ( فعل متعدي ، سه متمم )