مدرسه، به دليل كاركردهاي مهم آموزشي و تربيتي و جايگاهي كه در بين نوجوانان دارد، نقش مهمي را در زمينه ارتقاي توانمندي نوجوانان و مراقبت از آن ها در برابر آسيب هاي اجتماعي، بر عهده دارد.
به گزارش تيزلند به نقل ازعصر ايران، شناخت ويژگي هاي رشدي نوجوانان و تغييرات جسمي، رواني و اجتماعي آن‌ها، آشنايي با خطراتي كه نوجوانان را تهديد مي‌كند و عواملي كه موجب بروز خطر مي‌شوند، آشنايي با شيوه‌هاي ارتباط موثر با نوجوانان، شناخت راهكارهاي مراقبت از نوجوانان در برابر آسيب‌هاي اجتماعي، مي‌تواند به مدرسه و كليه كاركنان آن كمك كند تا نقش موثري در جهت پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي، رفتارهاي پرخطر و به‌ويژه اعتياد در بين نوجوانان ايفا كنند.
چه خطراتي كودكان و نوجوانان را تهديد مي‌كند؟
در گروه سني كودكان و نوجوانان، خطرات مختلفي وجود دارند كه به‌دليل مقتضيات اين سن و زمينه‌هاي خطرجويي، هيجان‌طلبي و كنجكاوي، به‌ويژه در بين نوجوانان، آنان را تهديد مي‌كند و به‌طور خلاصه مي‌توان اين خطرات را در گرايش به رفتارهاي پرخطر، تعبير كرد. در اينجا به برخي از اين خطرات، اشاره مي‌شود.
• گرايش به مصرف دخانيات
• گرايش به سوءمصرف مواد
• گرايش به خشونت
• گرايش به سبك‌هاي زندگي نابهنجار
• تاثيرپذيري از فضاهاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي
• شكست تحصيلي
2. عوامل مخاطره‌آميز نوجوانان كدامند؟
تحليل‌هاي مختلفي در مورد عوامل خطرپذيري نوجوانان ارائه مي‌شود. در يك تحليل مختصر، مي‌توان اين عوامل را به دو دسته تقسيم كرد.
الف: عوامل فردي كه شامل ويژگي‌هاي شخصيتي، وضعيت بهداشت روان و تاب‌آوري فرد (از قبيل اعتمادبه‌نفس، خودارزشمندي، كنترل هيجان و...)، نگرش نسبت به رفتارهاي پرخطر، وضعيت تحصيلي و مولفه‌هاي مشابه ديگر است.
ب: عوامل محيطي و اجتماعي؛ از قبيل: وضعيت خانوادگي، دوستان و همسالان، محيط زندگي فرد.
اين دسته‌بندي را مي‌توان با جزئيات بيشتر اينگونه عنوان كرد:
1. عوامل رواني عاطفي: از قبيل افسردگي، اضطراب، استرس، پرخاشگري شكست‌هاي عاطفي، سوگ ناشي از طلاق والدين، ناكامي‌ها، كم‌توجهي و كمبود عاطفي، تحقير شدن
2. عوامل خانوادگي: از قبيل بدسرپرستي، جدايي والدين، سابقه رفتارهاي پرخطر در خانواده، الگوها و شيوه‌هاي نامناسب فرزندپروري
3. عوامل تحصيلي: از قبيل افت تحصيلي، تكرار پايه، سابقه فرار از مدرسه
4. عوامل محيطي و اجتماعي: از قبيل دوستي با افراد پرخطر، زندگي در محيط‌هاي پرخطر، يادگيري و همانندجويي رفتارهاي پرخطر
5. عوامل نوپديد: از قبيل تاثيرپذيري از رسانه‌ها، همانندجويي با قهرمان‌هاي رسانه‌اي و به‌ويژه فيلم‌ها، انيميشن‌ها، بازي‌هاي رايانه‌اي و مجازي
6. عوامل ناشي از تجربه رفتارهاي پرخطر: از قبيل تجربه حداقل يك‌بار گرايش به رفتارهاي پرخطر (هرچند كه براي سرگرمي و تفريح باشد.)
3. چرا كودكان و نوجوانان دچار رفتار پرخطر مي‌شوند؟
سوال اين است كه چه دلايل و زمينه‌هايي موجب گرايش كودكان و نوجوانان به رفتارهاي پرخطر مي‌شود؟ برخي از مهم‌ترين زمينه‌ها، عبارتند از:
• فشار همسالان و يادگيري از آن‌ها
• وجود زمينه‌هاي مخاطره‌آميز در خانواده
• گرايش به كنجكاوي
• گرايش به تفريح و لذت
• يادگيري از رسانه‌ها و صنايع فرهنگي
• فشارهاي ناشي از مشكلات مربوط به بهداشت روان
• شكست‌هاي تحصيلي
4. چه كودكان و نوجواناني، بيشتر در معرض خطر هستند؟
پژوهشگران و برنامه‌ريزان، توصيه مي‌كنند كه در كنار مراقبت از همه كودكان و نوجوانان و آموزش مهارت‌هاي خودمراقبتي و پيشگيرانه به همه آنان، در عين حال، كودكان و نوجواناني را كه در معرض خطر هستند، بيشتر مورد توجه قرار دهيم. سوال اين است كه چه كساني در معرض خطر هستند؟.
كودكان و نوجواناني كه:
• سابقه شكست تحصيلي دارند.
• سابقه مشكلات رفتاري و رواني دارند.
• در خانواده‌هاي پرخطر زندگي مي‌كنند.
• در محيط‌هاي مخاطره‌آميز سكونت و يا رفت‌وآمد دارند.
• دوستاني دارند كه سابقه رفتارهاي پرخطر دارند.
5. چه عواملي موجب محافظت از كودكان و نوجوانان مي‌شود؟
عوامل مختلفي وجود دارند كه مي‌توانند موجب محافظت از نوجوانان در برابر آسيب‌هاي اجتماعي شوند. در اينجا، به برخي از عوامل كه در متون مختلف، در مورد آن‌ها توصيه شده است، اشاره مي‌گردد.
• توكل به خداوند متعال و انجام فرايض ديني
• جامعه‌پذير بودن
• مثبت‌انديشي و برخورداري از روحيه اميدوار
• توانايي برخورد با مشكلات و مسائل
• اعتمادبه‌نفس بالا و مهارت‌هاي اجتماعي مناسب
• احساس پيوند با مدرسه و خانواده
• نگاه منفي نسبت به مصرف مواد
• تعلق به خانواده‌اي كه الگوي مسئولانه‌اي در مورد فرزندپروري دارد و نگاه منفي نسبت به مصرف مواد دارد.
• برخورداري از والديني كه رابطه تنگاتنگي با فرزند خود دارد و انتظارات تربيتي خود را به‌صورت روشن تعيين كرده و به آن پايبند هستند.
• برخورداري از دوستاني كه رفتارهاي مخاطره‌آميز ندارند.
• مشاركت و مسئوليت‌پذيري در فعاليت‌ها و امور مدرسه
• وضعيت مناسب تحصيلي
6. عوامل مخاطره‌آميز دانش‌آموزان در مدرسه چيست؟
• رابطه ضعيف مدرسه با دانش‌آموزان و جو رواني نامناسب در مدرسه
• وجود فضاهاي مخاطره‌آميز در مدرسه و پيرامون آن
• رفت‌وآمد افراد بزهكار و پرخطر در اطراف مدرسه
• زمينه‌هاي شكست تحصيلي در بين دانش‌آموزان
• وجود زمينه‌هاي اضطراب در بين دانش‌آموزان
• وجود زمينه‌هاي فعاليت گروه‌هاي پرخطر دانش‌آموزي در مدرسه
• كم‌توجهي به آموزش‌هاي خودمراقبتي در مدرسه
7. چگونه مي‌توانيم از كودكان و نوجوانان مراقبت كنيم؟
• مهارت‌هاي خودمراقبتي را به آن‌ها آموزش دهيم.
• خطراتي كه آن‌ها را تهديد مي‌كند بشناسيم.
• عوامل مخاطره‌آميز و تهديدكننده آن‌ها را كنترل كنيم و كاهش بدهيم.
• زمينه‌هاي بهداشت و سلامت روان آن‌ها را تقويت كنيم.
• تاب‌آوري آن‌ها در رويدادهاي ناگوار و شرايط مخاطره‌آميز، افزايش دهيم.
8. مدرسه چگونه مي‌تواند به دانش‌آموزان كمك كند؟
• پيوند عاطفي و رواني مدرسه و دانش‌آموزان را تقويت و محكم كنيم.
• عوامل و فضاهاي مخاطره‌آميز دانش‌آموزان در مدرسه و پيرامون را بشناسيم.
• دانش‌آموزاني كه در معرض خطر را شناسايي كنيم و آن‌ها را توانمند كنيم.
• زمينه نشاط و شادابي در مدرسه را براي دانش‌آموزان فراهم كنيم.
• زمينه‌هاي مخاطره‌آميز در زمينه پيشرفت تحصيلي را كنترل كنيم.
• آگاهي و نگرش دانش‌آموزان در مورد رفتارهاي پرخطر را افزايش دهيم.
9. دانش، نگرش و مهارت مورد نياز نوجوانان جهت خودمراقبتي در برابر اعتياد چيست؟
• دانش
• شيوه‌هاي تقويت عزت‌نفس و اعتماد به خود را بشناسد.
• بداند و ياد بگيرد كه چگونه از ديگران تقاضاي كمك كند.
• بداند كه وقتي سوال يا مشكلي دارد، چه كساني مي‌توانند به او كمك كنند.
• تفاوت‌هاي جسمي و رواني خود و ديگران را بشناسد و درك كند.
• زيان‌هاي استفاده نادرست از داروها را بشناسد.
• جايگزين‌هاي داروها را بشناسد.
• زيان‌هاي دخانيات و مواد بر بدن را بداند و بشناسد.
• تاثيرات رسانه‌ها و تبليغات بر تصميم‌گيري‌ها را بشناسد و آگاهي خود در اين مورد را افزايش دهد.
• نگرش
• به بدن خود احترام بگذارد و ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد خود را بشناسد.
• نگرش مسئولانه‌اي نسبت به داروها و نيز نسبت به سلامتي خود داشته باشد.
• نگرش مثبتي در مورد عدم استفاده از دخانيات داشته باشد.
• واكنش مسئولانه و منتقدانه‌اي در مورد تبليغات داروها و مكمل‌هاي بهداشتي داشته باشد.
• اعتمادبه‌نفس داشته باشد.
• مهارت
• قادر است كه به خوبي گوش دهد و ارتباط خوبي با ديگران برقرار كند.
• احساسات خود را به خوبي بيان مي‌كند و به احساسات ديگران احترام مي‌گذارد.
• گوشه‌گير نيست، بلكه به‌صورت فعالانه‌اي در گروه‌هاي دوستي فعاليت مي‌كند.
• موقعيت‌ها را درك مي‌كند و مي‌داند كه در هر شرايطي چه انتخابي بايد داشته باشد و پيامدهاي انتخاب‌هاي خود را نيز مي‌شناسد.
• براي حفظ سلامتي خود، اهدافي را طراحي مي‌كند.
• قادر باشد كه در مواقع خطر از پليس يا ساير خدمات فوريت‌هاي اجتماعي كمك بگيرد.
• با فشار همسالان، برخورد و مواجهه موثر و فعالانه‌اي دارد.
• جرات‌مند است و توانايي تصميم‌گيري دارد.
10. چگونه پيشگيري را در مدرسه به‌كار بگيريم؟
• به تناسب درس و برنامه درسي، پيشگيري و خودمراقبتي در برابر رفتارهاي پرخطر را در كلاس درس آموزش بدهيم.
• از فعاليت‌هاي دانش‌آموزان در زمينه ترويج پيشگيري از رفتارهاي پرخطر حمايت كنيم.
• كليه كاركنان مدرسه در ترويج آموزش‌هاي پيشگيرانه در مدرسه، مشاركت داشته باشند.
• مدرسه و كاركنان آن، الگوي خودمراقبتي باشند.
• از مشاركت والدين و ذي‌نفعان محلي در مدرسه استفاده كنيم.
• برنامه مدرسه براي پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي دانش‌آموزان را تدوين و اجرا كنيم.
11. چه مهارت‌هايي نياز داريم؟
• ارتباط موثر با دانش‌آموزان را بياموزيم.
• رفتارهاي پرخطر را بشناسيم.
• ويژگي‌هاي رشدي دانش‌آموزان (به‌ويژه در دوره بلوغ) را بشناسيم.
• سواد رسانه‌اي (توانايي انتخاب رسانه‌هاي مناسب و نيز تجزيه‌وتحليل محتواي رسانه‌ها؛ از قبيل بازي‌ها، انيميشن‌ها، فضاهاي مجازي و...) خود را افزايش دهيم.
• انواع مواد اعتيادآور را بشناسيم و علائم و خطرات آن را بدانيم.
• شيوه‌هاي مراقبت از كودكان و نوجوانان در برابر رفتارهاي پرخطر را بدانيم.
12. آنچه نبايد فراموش كنيم
• همه ما ممكن است دچار خطر شويم.
• خطرات را جدي بگيريم. خطرات زيادي هستند كه از رفتارهاي سرگرم‌كننده آغاز مي‌شوند.
• اطلاعات و آگاهي‌مان در مورد مخاطرات تهديدكننده دانش‌آموزان را افزايش دهيم و بروز كنيم.
13. درباره مواد چه مي‌دانيم؟
• مواد اعتيادآور، تنها مواد مخدر (مانند ترياك، هروئين، كراك) نيستند، بلكه مواد محرك (از قبيل شيشه)، روانگردان‌ها، داروهاي تقويت حافظه، داروهاي انرژي‌زا نيز مواد خطرناكي هستند كه نوجوانان را تهديد مي‌كنند و بايد خطر آن‌ها را جدي بگيريم.
• مواد اعتيادآور صنعتي، مانند شيشه، علائم مصرف و يا رفتار اعتيادي مانند مواد مخدر ندارند و تشخيص علائم آن نيز در كوتاه‌مدت سخت است اين در حالي است كه تاثير بسيار مخرب و خطرناكي بر اعصاب و روان مصرف‌كننده مي‌گذارد.
• توليد و مصرف مواد اعتيادآور، از طريق فضاهاي مجازي آموزش داده مي‌شود. از آنجايي كه با اين آموزش‌ها، افراد ممكن است قادر باشند، مواد محرك، از قبيل شيشه، را توليد كنند، بايد بسيار مراقب فرزندان‌مان باشيم.
14. علائم و نشانه‌هاي هشداردهنده در مورد خطرپذيري نوجوانان
• تغيير در الگوي خواب و تغذيه
• تغيير در ظاهر فيزيكي
• تغيير در خلق‌وخو و رفتارها
• عدم تمركز و اختلال در پيگيري فعاليت‌هاي تحصيلي
• اجتناب از ارتباط با اعضاي خانواده و يا كاهش آن، گوشه‌گيري و تمايل زياد به تنهايي
• افت تحصيلي، غيبت و تاخير در مدرسه
• فقدان و يا كاهش علاقه به فعاليت‌هاي ورزشي، بازي‌ها و سرگرمي‌ها
• دوستي با افراد پرخطر و يا كساني كه تمايل ندارد آن‌ها را به خانواده معرفي كند.
• تقاضاي پول‌هاي زياد كه توجيهي براي نحوه هزينه آن‌ها ندارد.
15. نكته‌ها و درس‌ها
• به تقويت، تعميق و تحكيم مباني و گرايش‌هاي ديني دانش‌آموزان، توجه ويژه‌اي داشته باشيد. پژوهش‌ها نشان مي‌دهند كه سبك زندگي ديني مي‌تواند موجب محافظت از نوجوانان در برابر رفتارهاي پرخطر شود.
• محيط و جو صميمانه‌اي در مدرسه ايجاد كنيد. اين به تاب‌آوري دانش‌آموزان در برابر رويدادهاي مخاطره‌آميز كمك مي‌كند.
• مقررات مستدل و روشن براي دانش‌آموزان تعيين كنيد و انتظارات مدرسه را با صراحت و روشن براي وي بيان كنيد.
• از مشاركت دانش‌آموزان و تشكل‌هاي دانش‌آموزي مدرسه، در مديريت امور مدرسه و فعاليت‌هاي مدرسه‌اي، از جمله در زمينه ترويج پيام‌هاي پيشگيري، كمك بگيريد.
• بررسي كنيد كه چه عوامل مخاطره‌آميزي در محيط پيرامون مدرسه، دانش‌آموزان را تهديد مي‌كند. اين عوامل را شناسايي كنيد و با كمك خانواده‌ها و نهادهاي محله، آن‌ها را مديريت كنيد.
• عزت نفس و اعتماد به خود را در دانش‌آموزان تقويت كنيد.
• زمينه‌هاي استرس را در مدرسه كاهش دهيد.
• مهارت‌هاي خودمراقبتي را بشناسيد و آن را به دانش‌آموزان آموزش دهيد.
• فنون مديريت مدرسه و نيز كلاس‌داري را با رويكرد پيشگيري، تلفيق و هماهنگ كنيد.
• مخاطرات تهديدكننده دانش‌آموزان را بشناسيد. به‌عنوان مثال، انواع مواد را بشناسيد و در مورد نشانه‌ها و پيامدهاي هر كدام از آن‌ها، مطالعه كنيد تا بهتر بتوانيد از دانش‌آموزان خود مراقبت كنيد.
• به دانش‌آموزان كمك كنيد و به آنان بياموزيد كه چگونه با فشار همسالان روبه‌رو شوند.
• حياط مدرسه و زنگ تفريح، ظرفيت‌هاي بالايي، هم براي خطرپذيري و هم براي محافظت از نوجوانان دارند كه توجه به آن‌ها مي‌تواند موجب مراقبت از نوجوانان شود.
• با خانواده‌ها و اولياء دانش‌آموزان، هماهنگي‌هاي تربيتي داشته باشيد. اين كمك مي‌كند كه از وضعيت خطرپذيري نوجوانان، به‌طور مستمر مطلع باشيد.
• دانش‌آموزان را براي فعاليت‌هاي ورزشي و هنري تشويق كنيد.
• اگر با رفتار نامناسبي در دانش‌آموزان روبه‌رو شديد، بهترين شيوه براي برخورد با آن رفتار را انتخاب كنيد.
• دانش‌آموز خود را بشناسيد. چه ويژگي‌هايي دارد؟ چه علايقي دارد؟ چگونه فكر مي‌كند؟
• الگوي خوبي براي دانش‌آموزان باشيد.
• محيط مدرسه را به فرصتي براي ترويج پيام‌هاي پيشگيري تبديل كنيد.
• مراكز حمايت‌هاي رواني اجتماعي را بشناسيد تا در مواقع ضروري از كمك و مشاوره آن‌ها استفاده كيند. به‌عنوان مثال، شماره 09628 مربوط به خط ملي مشاوره اعتياد است.
منبع دريافت اين مطلب : عصر ايران