انسان، به سبب ويژگي هاي بي نظيرش در ميان همه موجودات، عنوان اشرف مخلوقات را به خود اختصاص داده است. او استعداد خاص تفكر و يادگيري دارد كه به او اجازه مي دهد اعمال خاص انجام دهد. نتايج اعمالش را پيش بيني و ارزيابي كند. تغيير و تحولات گوناگون و سريعي را در عرصه علم و فناوري به وجود آورد. آن چنان كه به قول تافلر دنيا را به دهكده اي تبديل كند كه اطلاعات را در سريع ترين زمان ممكن از قاره اي به قاره ديگر انتقال دهد.
بنابراين بر اثر پيشرفت سريع و غير قابل انتظاري كه در قلمرو دانش و فناوري طي چند قرن اخير نصيب انسان شده است حجم اطلاعات و دانسته هاي بشري روز به روز به طور سر سام آوري در حال افزايش است. بر دانش آموزان و دانشجويان لازم است كه هرچه سريعتر خود را با اين تغيير و تحولات همگام سازند. در اين راستا، بسياري از دانش آموزان و دانشجويان كوشش زياد مي كنند. بسيار مطالعه مي كنند اما به دليل عدم توانايي در تمركز حواس، هنگام مطالعه نمي توانند به نتيجه دلخواه دست يابند.
تمركز در لغت يعني تراكم ، فشردگي مجموعه، چكيده، تمركز در اصطلاح يعني حفظ و نگهداري توجه و تمركز حواس، روي موضوعي معين، بدون تمركز حواس، يادگيري مثمر ثمر نخواهد بود. بنابر اين همه افراد توانايي تمركز دارند و تمركز نسبي است يعني كسي نمي تواند ادعا كند كاملا حواس پرت است ويا هميشه تمركز حواس دارد.
تمركز گاهي ساده است و گاهي مشكل. تمركز در موضوع هايي كه نياز به تفكرو تجزيه و تحليل دارند مشكل و تمركز در موضوع هايي كه جنبه ي تفريحي و سرگرمي دارند، بسيار آسان است.
تمركز حواس:
يعني عوامل حواس پرتي را به حد اقل رساندن… تمركز هر شخص به نسبت كاهش عوامل حواس پرتي او افزايش مي يابد و بنا به تغييرات موقعيت ذهني و محيطي او تغيير مي كند. بيشتر افراد گمان مي كنند كه تمركز يك امر ذاتي و تغيير آن ناممكن است، در حالي كه تمركز يك امر اكتسابي است و بايد هر روز پرورش و جهت داده شود و هر كس با هوش عادي خود مي تواند به آن دست يابد. پس برقراري تمركز حواس به ميزان كاهش عوامل حواس پرتي بستگي دارد. يعني هر چه عوامل مزاحم و مخل تمركز بيشتر باشند توانايي حفظ تمركز حواس كمتر است و بر عكس. لذا حواس پرتي؛ يعني خارج شدن از روند مطالعه يا جريان كاري و فرو رفتن در افكار و تخيلات و يا انجام كار ديگر.
منشاء حواس پراگندگي:
حواس پرتي يا منشاء ذهني و دروني دارد و يا منشاء بيروني و محيطي
حواس پرتي دروني و ذهني:
عبارت است از اشكالات فكري انسان و انديشه هايي كه موانعي بر سر راه توجه دقيق به مطالعه و تمركز حواس ايجاد مي كنند. اين موقع شامل مواردي از قبيل: درد، رنج، غم وغصه ، نگراني، گرسنگي و تشنگي ، سردي و گرمي ، ترس و خشم و شادي ، سردرد و … مي باشد.
حواس پرتي بيروني و محيطي:
آنچه كه به محيط پيرامون فرد ارتباط پيدا مي كند و يا تحريكات غير عادي كه توسط حواس مختلف انسان ايجاد مي شوند مانند نور شديد و نور ضعيف، صداهاي ناهنجار، روشن بودن رسانه اي صوتي و تصويري و نظاير اين ها ممكن است فرايند تمركز حواس را با اشكال مواجه كنند.
رهايي از حواس پرتي و ايجاد تمركز حواس در افراد مختلف، متفاوت است و به حالت دروني، تجربه ها مكان و موقعيت آن ها بستگي دارد. برخي از افراد اظهار مي دارند كه من آدم كاملا حواس پرتي هستم و برخي ديگر مي گويند نمي توانم تمركز حواسم را به روي كاري حفظ كنم. در حالي كه اين تفكر غلط است و هيچ كس نبايد خود را فردي كاملا حواس پرت يا فاقد تمركز حواس بداند بلكه بهتر است وقتي كه تمركز حواس فردي دچار اختلال شد، بگويد در اين لحظه و در محيط فعلي حواس پرتي من بيشتر و ميزان تمركزمن كمتر است. لذا حواس پرتي بيشتر علل دروني دارد و به طبيعت خود فرد، ويژگي ها، حالات روحي و رواني، و عادات فردي بستگي دارد.
بي شك حواس پرتي بيروني آسانتر از عوامل حواس پرتي دروني بر طرف مي شود . پس مي توان بدون توجه به عوامل محيطي مانند: سرو صداي زياد، شلوغ بودن محيط و حتا داخل مترو، سرويس و هنگام مسافرت تمركز حواس خود را حفظ كرد. اما نمي توان در حال گرسنگي و يا تشنگي شديد، نگراني و ناراحتي و دگرگوني فكر و انديشه با تمركز مطالعه كرد و يا كار ديگري را با تمركز انجام داد و مطالعات و يا تجربيات زيادي اين موضوع را تائيد كرده است كه يك انسان مي تواند در محل پر سرو صدا و نا آرامي با تمركز و توجه كافي مطالعه كند.
روشهاي تقويت تمركز حواس:
تمركز حواس هنگام مطالعه كليد اصلي و اساسي درك و فهم مطالب است. و كليد اساسي تمركز حواس استفاده از روش هايي است كه باعث تقويت و پرورش ومهارت در برقراري تمركز حواس هنگام مطالعه مي شوند. بنابراين بدون تمركز حواس ممكن است درك و فهم مطلبي كه فقط يك ساعت وقت لازم داشته باشد، ساعت ها وقت بگيرد اما به خوبي فهميده نشود و امر مطالعه بي فايده است و اثر مثبتي نخواهد داشت. لذا كاربرد روش ها و فنوني كه به خواننده كمك مي كند تا هنگام مطالعه فعال باشد، تمركز حواس را تقويت و مهارت فرد را در ايجاد تمركز حواس هنگام مطالعه افزايش مي دهد اين روش ها عبارتند از:
1- آمادگي براي مطالعه:
براي شروع مطالعه، ابتدا بايستي خود را از جهات گوناگون آماده كرد، زيرا حداكثر آمادگي، مقدمه اي براي علاقمندي به مطالعه، ايجاد تمركز حواس و يادگيري بهتر مي باشد. منظور از آمادگي پيدايش تمام شرايطي است كه شخصي را قادر مي سازد تا با اطمينان به موفقيت و اعتماد به نفس، به تجربه خاصي بپردازد.
آمادگي بدني:
به رشد و تكامل طبيعي بدن، تندرستي و نداشتن نقص هاي بدني مربوط است. گاهي وجود بيماري هايي مانند زخم معده، ميگرن، سردرد و نظاير اين ها باعث از بين رفتن تمركز حواس و مانع مطالعه فرد مي شود و فرد تا به دست آوردن تندرستي كامل قادر به برقراري تمركز حواس و مطالعه ثمر بخش نيست و انگيزه كافي هم براي مطالعه ندارد.
آمادگي ذهني:
آمادگي ذهني را مي توان از خصوصياتي نظير رشد گوياي سالم، قدرت تفسير و تعبير اشكال، توانايي درك همانندي ها و نا همانندي ها ميان كلمات و … شناخت دانست.
آمادگي اجتماعي:
به ماهيت و وسعت تجارب فرد بستگي دارد كه مي توان آن را با تجربه و تحليل زمينه خانه و خانوادگي، محيط وسيع اجتماعي كه او در آن تجربه اندوخته است و تربيت پيشين او تعيين كرد.
آمادگي رواني:
آمادگي رواني به شكل پيچيده اي با رشد و تكامل بدني، ذهني و اجتماعي آميخته است. خستگي، بي قراري، بي تابي، كوتاهي زمان، دقت نداشتن تمركز در مطالعه، واكنش هاي منفي نسبت به خود و ديگران، ضعف اعتماد به نفس و نظاير آن ها همگي نشانه نبودن آمادگي رواني، بدني، ذهني و اجتماعي دانش آموزان و دانشجويان، اجراي برنامه هاي آموزشي، تمركز حواس و فرايند يادگيري را آسان تر و مطلوب تر مي كند.
2- داشتن علاقه به مطالعه:
مطالعه ثمر بخش از دو عامل متاثراست: يكي علاقه نسبت به مطالب خواندني، ديگر كاربرد ماهرانه فنون مطالعه نسبت به مطلب خواندني.
سبب مي شود تا شخص به مطالعه بيشتر بپردازد، مطالعه بيشتر منجر به بهتر شدن فنون مطالعه مي شود، كاربرد فنون بهتر، مطالعه را آسان تر، سريعتر و لذت بخش تر مي سازد؛ در نتيجه علاقه خواننده نسبت به مطالعه افزايش مي يابد.
پس تا زماني كه فرد تمايل يا علاقه به انجام كاري نداشته باشد نمي تواند برانگيخته شود. لذا وقتي خواننده به موضوعي علاقه مند مي شود، خود به خود بر آن تمركز مي كند، بيشتر دقت مي كند و به راحتي مطالب را به حافظه مي سپارد و بعدا هم خيلي راحت به خاطر مي آورد. پس ازعلاقه پيدا كردن نسبت به مطالب، گام بعدي تعيين هدف مطالعه است زيرا هدف زير بناي انجام كاري است و به فعاليت انسان جهت و نيرو مي دهد . هدف ارزشمند، فرد را به خواستن و طلب كردن وادار مي كند و نيروي لازم را براي فعاليت در وي بوجود مي آورد وسبب پيدايش تمركز در او مي شود. لذا هر فرد براي مطالعه بايد هدف مشخصي داشته باشد.
« زيرا تعليم و تربيت علم اهداف است و همه بر اين باورند كه بدون داشتن هدف، يادگيري كاري بس دشوار و غير ممكن است»
همان طور كه فرانكين معتقد است انسان بدون هدف مانند گلوله اي است كه بدون هدف شليك مي شود. علاوه بر آن مطالعه بدون هدف يكي از عادات غلط مطالعه بشمار مي رود.
3- تعيين زمان و مكان مطالعه:
يكي از راه هاي برقراري تمركز حواس اين است كه مطالعه در آن ساعت از روز انجام گيرد كه براي فرد مناسب تر است. اما تعيين مناسب ترين زمان براي مطالعه كاري دشوار است و به عادات فردي بستگي دارد. برخي افراد عادت دارند تا نيمه هاي شب بيدار بمانند و با استفاده از سكوت و آرامش شبانه با خيالي راحت و آسوده مطالعه كنند برخي ديگر عادت دارند شب زود بخوابند و صبح زود از خواب بيدار شوند وبه مطالعه بپردازند. با اين توصيف تعيين زمان و مقدار مطالعه باعث آگاهي از تمام زمينه مطالعه، برقراري تمركز حواس، عدم سردرگمي، جلوگيري از اتلاف وقت و انرژي و فهم بهتر مطالب مي شود.
والتر پارك در كتاب خود به نام « چگونه درس بخوانيم؟» چنين مي نويسد: « موفقيت يا عدم موفقيت شما در تحصيلات دانشگاهي، مستقيما به اين امر بستگي دارد كه چگونه از وقت خود استفاده مي كنيد؟ موفقيت در دانشگاه و البته در مقاطع تحصيلي پايين تر نيز بستگي به استفاده اشتباه از زمان دارد .»
«محيط آشناي يك اتاق مشخص، در حين مطالعه موجب انصراف كمتر و تمركز بيشتر حواس مي شود ،زيرا لوازم آن اتاق هر روز پيش چشم شما است و كمتر توجهتان را به خود جلب مي كند . به علاوه اگر هر روز به وقت مطالعه در اتاق معيني بوديد كم كم ذهنتان عادت مي كند كه به محض رسيدن به آن اتاق آماده تمركز حواس و فراگيري شود. »
بنابراين ثابت بودن مكان مطالعه و مشخص بودن آن به علت دسترسي به آن و فراهم بودن وسايل مورد نياز از قبيل كتب درسي، دفاتر، كتاب لغت، خط كش، قلم و نظاير آن جهت مطالعه موجب تمركز حواس بيشتر و آمادگي ذهني هنگام مطالعه مي شود.
پس يكي از بهترين راه هاي برقراري تمركز اختصاص دادن يك اتاق مجهز به آنچه لازم داريد، در موقع مطالعه است. اين اتاق خيلي زود مناسب تمركز و يادگيريتان شده و كار شما را به طور خودكار راحت تر مي كند و بعد برايتان يك عادت مفيد مي شود. « براي داشتن تمركز به هنگام مطالعه ابتدا بايد خود را از دنياي خارج جدا كنيد و محيط مناسبي براي مطالعه بر گزينيد. چنين محيطي بايد آرام، روشن و داراي هواي مناسب باشد. هيچ چيز به اندازه سر و صدا، خسته كننده و مانع تمركز حواس نيست. ايجاد محيط كار مناسب، به دليل ايجاد آرامش و شرايط مناسب اهميت دارد و زمينه اي است براي تمركز و دقت».
3- ياد بگير كه بگويي «نه»:
« زمانيكه تصميم گرفتيد بايد مطالعه كنيد اما دوستان يا هم اتاقي هاي شما در خواست مي كنند كه دور هم جمع شويد ؛ هنر گفتن «نه» را در خود تقويت كنيد. اگر اين اراده در شما ضعيف است، مي توانيد روي در اتاق مطالعه خود بنويسيد « مزاحم نشويد» اگر موفق نشديد مي توانيد كارهاي ديگري انجام دهيد كه نشان دهد شما دوست نداريد كه كسي باعث از هم گسيختن افكار شما شود».
4- ترك افكار منفي و داشتن افكار مثبت:
مطالعه عميق و يادگيري ثمر بخش وقتي حاصل مي شود كه فرد تصور مثبتي از خود داشته باشد و به خود اعتماد كند. زيرا اعتماد به خود در موفقيت مؤثر است و مهارت را بيشتر و نيرو را افزايش داده و مغز را سالمتر مي كند. وقتي مي خواهيد كاري انجام دهيد از گفتن كلماتي همانند: نمي خواهم ، نمي دانم، نمي توانم بپرهيزيد. جمله «اين كار محال» است را از دفتر زندگي خود خط بزنيد، ترس و بدگماني و بي ارادگي را از ذهن خود دور كنيد. هرگز به خويشتن اجازه ندهيد كه هيجانات و افكار منفي شما را در خود غرق سازد و تمركز حواس شما را مختل كند.
اعتماد به نفس داشته باشيد و پيوسته به نزد خود تكرار كنيد كه قادر به انجام كار هستم ، مي توانم انجام دهم و بايد انجام دهم . بدين طريق تفكر مثبت را در خود پرورش دهيد. قوي بودن اعتماد به نفس احساس شعف و شادي را در شما بوجود مي آورد و در حالت شادماني از تمركز حواس خوبي برخورداريد. بهتر فكر مي كنيد، بهتر مطالعه مي كنيد و نتيجه كارتان بهتر مي شود.
مارگريت كوربت مي نويسد « انسان در بحر انديشه هاي خوشايند حافظه بهتري پيدا مي كند و ذهن در حالت آرامي قرار مي گيرد و ميل به يادگيري را در خود بوجود مي آورد» لذا خودپنداري مثبت مهمترين كمك براي تمركز و يادگيري است. اگر بتوانيم تصورات غلط ومنفي را از ذهن خود دور نموده و تصورات مثبت را جايگزين كنيم ، مي توانيم علاقه به مطالعه و يادگيري را در خود ايجاد كنيم چرا كه علاقه به مطالعه شرايط اصلي و اساسي ايجاد تمركز حواس به هنگام مطالعه است. آلفردآدلر روانشناس مشهور ، در دوره جواني در درس رياضي بسيار ضعيف بود. معلمش اين موضوع را با والدينش در ميان گذاشت آن ها باور كردند كه آدلر در درس رياضي ضعيف است، آدلر هم اين موضوع را پذيرفته بود. يكي از روزها كه معلم مسئله اي را روي تخته نوشته بود و شاگردان كلاس از حل مسئله عاجز مانده بودند، آدلر جواب مسئله را پيدا كرد ، پاي تخته رفت و در ميان حيرت همگان مسئله را حل كرد. فهميد كه توانايي درك و فهم مطالب درس رياضي را دارد، استعدادش را باور كرد، تصورات مثبت را جايگزين تصورات منفي كرد و از آن به بعد يكي از دانش آموزان ممتاز درس رياضي شد.
5- طرح سئوال:
طرح سئوال يكي از شيوه هاي مطالعه دقيق و فعالانه است كه در تمام اوقات مطالعه، مفيد است. طرح سئوال پيش از مطالعه دقيق، فرد را وادار مي كند تا به طور فعالانه و با تمركز و دقت كافي و با انگيزه و علاقه به مطالعه بپردازد. طرح سئوال هنگام مطالعه يكي از روش هايي است كه خواننده را فعال و به طور عمقي او را در گير مطالعه مي كند و سبب برانگيختن جديت و تلاش وي به هنگام مطالعه مي شود و فرد براي يافتن پاسخ به سئوالات بايستي تمركز حواس خود را حفظ نمايد، زيرا در هنگام مطالعه، نمي توان بدون تمركز پاسخ سئوالات را پيدا كرد. بعد از خواندن مطالب با طرح سئوال مي توان ميزان فراگيري خود را ارزش يابي نموده و به نقاط قوت و ضعف خود پي برد و سبب ايجاد نظر انتقادي نسبت به مطالب در فرد مي شود. خواننده در مطالعات بعدي براي از بين بردن نقاط ضعف خود با دقت و تمركز بيشتري مطالعه مي كند.
6- آگاهي از شيوه هاي صحيح مطالعه و يادگيري:
برخي از والدين به طور مدام به فرزندان خود مي گويند درس بخوانيد، مطالعه كنيد، ولي هرگز نمي گويند چگونه مطالعه كنيد و روش هاي صحيح مطالعه را نمي دانند.
بنابر اين آگاهي از شيوه هاي صحيح مطالعه و يادگيري چون: تند خواني ، عبارت خواني، خواندن اجمالي ، خواندن تجسمي، و … به خواننده كمك مي كند تا تمركز حواس خود را هنگام مطالعه حفظ نمايند.
تند خواني:
تند خواني باعث توجه و تمركز بيشتر و فهميدن مطالب و در نتيجه باعث يادگيري بهتر مي شود. فكر و ذهن ما قادر است هزاران كلمه را در دقيقه از خود عبور دهد ولي اگر سرعت مطالعه ما پائين باشد، ذهن وقت اضافي مي آورد و ناچار به اين شاخه وآن شاخه مي پرد و در نتيجه حواس پرتي ايجاد مي شود. اما مطالعه سريع و يا تند خواني فرصت جولان به ذهن نمي دهد و سبب برقراري تمركز حواس هنگام مطالعه مي شود.
عبارت خواني:
عبارت خواني يعني خواندن عبارات و جملات به عوض خواندن كلمات.
عبارت خواني به نوع ديگري به تمركز حواس كمك مي كند. از اين طريق خواننده بايد با سرعتي كه نزديك به سرعت انديشيدن اوست، بخواند. اگر سرعت آنقدر كم باشد كه ذهن از حالت فعال بودن باز بماند، احساس دلزدگي ايجاد مي شود و چيزهاي ديگري ذهن فرد را مشغول مي كند و از روند مطالعه خارج مي شود . بنابراين اگر سرعت خواندن با سرعت انديشيدن هماهنگ باشد باعث افزايش تمركز حواس مي شود.
خواندن اجمالي:
روش خواندن اجمالي مبتني است بر يك نمونه گيري سريع از نكات اساسي و صرف نظر كردن از جزئيات، در اين روش خواننده مطالب را سازمان بندي مي كند، آن گاه هدف از مطالعه خود را مشخص نموده و مقدار زمان مطالعه و ميزان دشواري كتاب را تخمين مي زند و سپس از طريق سئوال كردن، كنجكاوي ، علاقه، دقت و تمركز حواس فرد ، افزايش ميابد.
خواندن تجسسي:
منظور از روش تجسسي طرح انواع سئوالات جزئي و كلي و مطالعه عميق و اثر بخش در جهت دست يافتن به پاسخ اين سئوالات است … كسي كه به دنبال چيزي مي گردد به احتمال بيشتري آن چيز را پيدا مي كند لذا هدف خواندن تجسسي افزايش دامنه تمركز و درك عميق تر معاني است. به همين دليل خواندن تجسسي تمركز حواس و علاقه فرد را افزايش مي دهد و به او كمك مي كند تا مطالب دشوار را تجزيه و تحليل نموده و آن ها را بهتر بفهمد. فهميدن مطالب موجب تحكيم آن ها در حافظه مي شود پس خواندن تجسسي براي غلبه بر تنبلي، حالت كسلي، پرتي حواس، از طريق تحريك حس كنجكاوي و شركت فعالانه در مطالعه به كار مي رود.
جديت در مطالعه:
به محض نشستن پشت ميز مطالعه خواندن را با جديت شروع كنيد، چرا كه اگر سريع مشغول به كار مطالعه شويد، تمركز حواس زود به دست مي آيد « اين ضرب المثل چيني را به ياد داشته باشيد كه: فتح ستارگاني كه هزاران فرسنگ از ما دور هستند با بر داشتن قدم اول امكان پذير است» شك و ترديد حاصلي جز حواس پرتي يا انحراف حواس و تسليم به تخيلات واهي ندارد، اجازه ندهيد چيزي جز مطالعه ذهن شما را مشغول كند. با خود تصميم بگيريد تا مقدار زماني را براي مطالعه مشخص كنيد و خود را به مدت زماني خاص محدود كنيد. در اين زمان از مطالعه دست نكشيد، به مطالعه ادامه دهيد، اما زمان مطالعه را طولاني نكنيد بيهوده وسواس به خرج ندهيد، بهانه تراشي نكنيد به خود تلقين كنيد كه فرد با اراده اي هستيد و مي توانيد هر درسي را به خوبي ياد بگيريد. جدي باشيد و با علاقه و انگيزه مطالعه كنيد تا هنگام مطالعه دچار حواس پرتي نشويد.
استفاده از رهنما:
يكي از شيوه هاي برقراري تمركز حواس، استفاده از يك رهنما چون ؛ انگشت سبابه، مداد و … به هنگام مطالعه است. زيرا استفاده از يك رهنما هنگام مطالعه باعث تمركز حواس بهتر، افزايش سرعت مطالعه، عادت به روان خواندن، جلوگيري از برگشت دوباره خواني و اتلاف وقت و جلوگيري از خستگي چشم و ذهن مي شود.
خط كشيدن زير مطالب مهم:
استفاده از اين روش يكي از شايعترين راهبردي است كه اغلب دانش آموزان و دانشجويان از آن استفاده مي كنند.
لذا هنگام مطالعه بايد با استفاده از يك مداد، ايده ها و مطالب مهم و اساسي را علامتگذاري نمود. زيرا براي مشخص نمودن ايده ها و مطالب مهم و اساسي و خط كشيدن زير آن ها لازم است با تمركز حواس و دقت خاصي به مطالعه مشغول شد. پس خط كشيدن زير مطالب مهم باعث برقراري تمركز حواس و جلوگيري از حواس پرتي مي شود.
ياداشت برداري هنگام مطالعه:
ياداشت برداري نوعي تكرار درس است كه هم سبب تمركز حواس و هم موجب بيشتر به خاطر سپردن مطالب مي شود. ياداشت برداري خوب، كاري جدي و فعال است كه با انديشيدن ملازمه دارد، لذا براي ياداشت برداري بايد هنگام مطالعه فعال بود و لازمه فعال بودن، داشتن تمركز حواس است و براي برقراري تمركز حواس جهت نوشتن، هماهنگي چشم و مغز به منزله نوعي يادگيري تجسمي چند بعدي با قدرتي بي نظير است كه تمركز حواس را تقويت نموده و فهم مطالب و سرعت يادگيري را افزايش مي دهد.
پيشنهادات:
1- سعي كنيد با ايجاد انگيزه هاي نيرومند و در نظر گرفتن اهدافي كه برايتان مهم و جالب توجه است نسبت به مطالعه در خود شوق و علاقه ايجاد كنيد. زيرا علاقه داشتن نسبت به موضوعي سبب تمركز حواس در هنگام مطالعه آن موضوع مي شود.
2- موقعيت هايي كه نمي توانيد در آن ها تمركز حواس داشته باشيد، تجزيه و تحليل كنيد، احساسات خود را مورد بررسي قرار دهيد و بدانيد كه چه عواملي افكار شما را دگرگون مي كنند. افكار منفي و بيمارگونه را از خود دور كنيد و هر موقعيت را تا حدي كه مي توانيد به طور منطقي تعبير و تفسير كنيد.
3- موضوع هاي مطالعاتي خود را تقسيم بندي كنيد يعني هر موضوعي را كه مي خواهيد مطالعه كنيد، آن را به قسمت هاي كوچكتر تقسيم كرده و به تدريج در زمانهاي مختلفي آن ها را مطالعه كنيد.
4- هر وقت مصمم شديد مطالعه كنيد يا كار ديگري انجام دهيد، بكوشيد بر عزم خود پا بر جا باشيد تا آن كار را به اتمام برسانيد .
5- زمان هاي مطالعه خود را با فعاليت هاي متنوع تقسيم نمائيد تا اين كه بتوانيد تمركز حواس خود را براي مدت زمان طولاني تري حفظ كنيد و مطالعه را در آن ساعت از روز انجام دهيد كه براي شما مناسب تر است.
استفاده از يك استراحت كوتاه در هر ساعت، انرژي لازم براي حفظ تمركز حواس را براي مدت زماني طولاني تر در اختيار فرد مي گذارد.
6- هركاري به جاي خويش نيكوست پس برنامه مطالعاتي داشته باشيد و براي هر كاري وقت به خصوص تعيين كنيد.
7- با آگاهي ازفنون مطالعه و بكارگيري آن ها در هنگام مطالعه در خود ايجاد تمركز كنيد زيرا كاربرد فنوني كه خواننده را در عمل مطالعه فعال مي سازد، كليد اساسي ايجاد تمركز است.
8- به جاي اين كه بكوشيد دنياي خارج را تغيير دهيد، خود را تغيير دهيد و لازم نيست كه ديگران و يا رفتار آن ها را مطابق دلخواه خويش تغيير دهيد.
9- چند برگ كاغذ روي ميز مطالعه خود داشته باشيد و مواردي از افكار منحرف كننده و مزاحم را ياداشت كنيد و بعد از مطالعه نسبت به حل آن ها در حد امكان اقدام نمائيد.
10- ممكن است حواس پرتي شما ناشي از گرسنگي و تشنگي شديد، بي خوابي ، خستگي، و يا علت يا علل دروني ديگري باشد، در چنين موقعيتي هرگز مطالعه نكنيد.
11- هنگام مطالعه لباس راحتي به تن كنيد، لباسي كه نه بسيار زبر باشد نه بسيار نرم، نه بسيار گشاد باشد نه بسيار تنگ.
12- مطالعه در حالت هايي نظير دراز كشيدن، به پشت خوابيدن، در حال راه رفتن تكيه زدن به ديوار و امثال اين ها مفيد نمي باشد. زيرا در چنين موقعيت هايي نمي توان تمركز حواس خود را حفظ نمود، بنابراين هنگام مطالعه سعي شود خم شدن كمر عادت نشود و فاصله كتاب تا چشم سي سانتيمتر باشد.
13- محرك هاي محيطي از قبيل صداي راديو، تلويزيون، تلفن و… كه باعث حواس پرتي شما مي شوند از موقعيت مطالعه خود حذف كنيد.
بهترين وضعيت براي درس خواندن نشستن پشت ميز مطالعه مي باشد و بدترين وضعيت درازكشيدن است.
